Insignes Labs

Kukurydza to roślina o dużym potencjale plonowania, mogąca być wykorzystywana zarówno na ziarno, kiszonkę jak i do celów energetycznych. Aby w pełni wykorzystać jej możliwości, warto poznać wymagania środowiskowe i glebowe kukurydzy. Odpowiednie warunki uprawy pozwolą uzyskać wysokie i dobrej jakości plony.

Wymagania środowiskowe kukurydzy

Kukurydza pochodzi z Meksyku i jako roślina tropikalna najlepiej czuje się w warunkach dobrego nasłonecznienia i wysokich temperatur. Gatunek ten wykazuje silną reakcję fotoperiodyczną - im dłuższy dzień, tym lepiej wykorzystuje energię słoneczną do produkcji asymilatów. Warunkiem jest jednak odpowiednia temperatura (optimum 16-24°C w zależności od fazy) oraz dobre uwilgotnienie gleby i powietrza.

Wybierając termin siewu i odmianę do uprawy, można w pewnym stopniu uniezależnić się od kapryśnej pogody. Wczesne siewy pozwalają lepiej wykorzystać zimowe zapasy wody w glebie, a wybór odmiany o odpowiedniej wczesności - uniknąć strat związanych z opóźnionym zbiorem i dosuszaniem ziarna.

Mimo postępu hodowlanego, kukurydza wciąż ma duże wymagania termiczne, źle znosi wahania temperatur, a najbardziej wrażliwa jest na wiosenne przymrozki. Optymalna temperatura kiełkowania to 12-15°C, ale proces ten zaczyna się już przy 8-10°C. Nowe odmiany mogą kiełkować nawet w 6°C, co daje nadzieję na dalsze przyspieszanie siewów w Polsce.

Zapotrzebowanie kukurydzy na wodę jest duże (ok. 500-600 mm w sezonie), ale rośliny tego gatunku dość oszczędnie gospodarują wodą. Częste niedobory opadów w kluczowych fazach rozwoju są w naszym kraju głównym czynnikiem ograniczającym plonowanie. Nadmiar opadów (350-400 mm) też jest niekorzystny.

Wymagania glebowe kukurydzy

Kukurydza nie ma wygórowanych wymagań glebowych, ale najlepiej plonuje na czarnoziemach, madach, rędzinach i lessach, a także żyznych, przewiewnych i ciepłych piaskach gliniastych. Nadaje się do uprawy w 4a, 4b i 5 klasie bonitacyjnej, pod warunkiem dobrego uwilgotnienia. Optymalne pH gleby to 6,0-7,5.

Problemem są gleby zimne, ciężkie, podmokłe, suche i piaszczyste. Zapewnienie próchnicy w glebie jest kluczowe dla zatrzymania wody, a więc powodzenia uprawy. Przy niedoborach opadów, o plonach decyduje nawet 5 cm warstwa gleby.

Reasumując, poznanie wymagań środowiskowych i glebowych kukurydzy pozwala na optymalizację uprawy i uzyskanie wysokich plonów dobrej jakości. Kluczem jest dobór właściwej odmiany, optymalnego terminu siewu, zapewnienie odpowiedniego uwilgotnienia i żyzności gleby. Warto pamiętać, że podejmowane zabiegi agrotechniczne mogą tylko w pewnym stopniu zniwelować wpływ pogody, decydującej o wykorzystaniu potencjału plonotwórczego kukurydzy.

Siew i uprawa kukurydzy - praktyczne wskazówki

Siew kukurydzy to jeden z najważniejszych zabiegów agrotechnicznych, determinujący w dużej mierze wielkość i jakość plonu. Jego termin i technika mają kluczowe znaczenie, podobnie jak odpowiednie przygotowanie gleby. Warto poznać podstawowe zasady, aby uprawa kukurydzy przyniosła oczekiwane efekty.

Termin i gęstość siewu kukurydzy

Optymalny termin siewu kukurydzy w Polsce to połowa kwietnia, gdy gleba na głębokości 8 cm osiągnie temperaturę 8-10°C. Wcześniejszy siew (od początku kwietnia) jest możliwy na lżejszych, szybciej nagrzewających się glebach i przy wykorzystaniu odmian o obniżonych wymaganiach termicznych. Zbyt wczesny siew w zimną glebę grozi jednak gorszymi wschodami i uszkodzeniami przez przymrozki.

Gęstość siewu powinna być dostosowana do odmiany i kierunku użytkowania. Przy uprawie na ziarno wynosi ona zwykle 80-90 tys. nasion/ha, a na kiszonkę może być zwiększona do 100 tys. Ważna jest nie tylko obsada, ale i równomierne rozmieszczenie roślin, co zapewniają tylko precyzyjne siewniki punktowe. Głębokość siewu powinna wynosić 3-5 cm na glebach cięższych i 4-6 cm na lżejszych.

Przygotowanie gleby i pielęgnacja

Kukurydza nie wymaga bardzo głębokiej orki (20-25 cm), ważne jest przede wszystkim przykrycie resztek pożniwnych i przerwanie parowania wody. Wiosną należy jak najszybciej doprawić glebę agregatem uprawowym, aby ograniczyć straty wody i stworzyć dobre warunki do wschodów chwastów, które zwalczamy następnie broną lub agregarem. Bezpośrednio przed siewem stosuje się agregat lub kultywator z wałem strunowym, aby umieścić nasiona na odpowiedniej głębokości w dobrze uwilgotnionej glebie.

Jednym ze sposobów ograniczenia nakładów i ochrony gleby jest uprawa pasowa (strip-till), popularna np. w USA. Wymaga ona jednak specjalistycznego sprzętu i doświadczenia. Generalnie siew w mulcz wiąże się z ryzykiem słabszych wschodów wskutek niższej temperatury gleby, ale możliwy jest praktycznie w każdym gospodarstwie dysponującym siewnikiem do kukurydzy.

Po wschodach kluczowe zabiegi to zwalczanie chwastów (mechanicznie i/lub chemicznie) oraz  właściwe nawożenie i ochrona przed szkodnikami. Przy niedoborach i nierównomiernych opadach warto rozważyć nawadnianie, które znacząco stabilizuje plony.

Podsumowując, precyzyjny siew w dobrze przygotowaną, ogrzaną glebę oraz staranna pielęgnacja pozwalają na uzyskanie szybkich, wyrównanych wschodów, optymalnej obsady i dobrych warunków do wzrostu kukurydzy. Nawet drobne błędy czy opóźnienia zabiegów mogą kosztować utratę części potencjału plonowania. Warto więc śledzić nowe rozwiązania agrotechniczne i wdrażać je we własnej praktyce, pamiętając jednak o dostosowaniu technologii do lokalnych warunków.

Wybór odmiany kukurydzy to jedna z kluczowych decyzji warunkujących opłacalność uprawy. Odmiany różnią się wczesnością, potencjałem i stabilnością plonowania, przydatnością do różnych kierunków użytkowania i odporności na najważniejsze agrofagi. Podpowiadamy, na co zwrócić uwagę, aby wybrać odmianę dostosowaną do lokalnych warunków i kierunku produkcji.

Wczesność - kluczowa cecha

Kukurydza ma duże wymagania cieplne, dlatego najważniejszym kryterium doboru odmiany w Polsce jest wczesność, wyrażana liczbą FAO. Odmiany wczesne (do FAO 220) sprawdzą się w całym kraju do uprawy na ziarno i kiszonkę, natomiast średniowczesne (do FAO 250) - głównie na kiszonkę, a na ziarno tylko w regionach południowych. Średniopóźne (FAO 260-290) nadają się na ziarno tylko w najcieplejszych rejonach i przy opóźnionym zbiorze na kiszonkę.

Przeznaczenie - ziarno, kiszonka czy CCM?

Odmiany ziarnowe powinny cechować się dużym, stabilnym plonem dobrze dosychającego ziarna (stay-green), niższą, odporną na wyleganie łodygą, małą podatnością na fuzariozy i brakiem skłonności do krzewienia. Odmiany kiszonkowe z kolei powinny osiągać wysoki plon ogólny suchej masy o dużym udziale dobrze strawnych kolb. Przydatność niektórych odmian do obu kierunków użytkowania potwierdzają badania rejestrowe i porejestrowe COBORU.

Zdrowotność roślin

W doborze odmiany ważna jest ocena podatności na fuzariozę łodyg i kolb, głownię guzowatą, a ostatnio także głownię pylącą. Informacje na ten temat można znaleźć w wynikach badań rejestrowych i porejestrowych, gdzie określa się procent porażonych roślin. Jest to ważne, bo odmiany o mniejszej podatności na choroby można uprawiać w monokulturze, wymagają też mniejszej ochrony fungicydowej. Odporność na omacnicę prosowiankę, mszyce i ploniarkę zbożówkę to dodatkowy atut.

Plenność i stabilność plonowania

Przy wyborze odmiany warto kierować się nie tylko poziomem plonowania, ale i jego stabilnością w różnych warunkach glebowych i pogodowych. Duże znaczenie mają też cechy technologiczne ziarna: MTZ, gęstość, wyrównanie, zdrowotność. Plony i inne cechy rolniczo-użytkowe zarejestrowanych odmian kukurydzy można znaleźć w wynikach doświadczeń PDO i badaniach porejestrowych na stronie COBORU.

Dostępność i cena nasion

Ważnymi kryteriami wyboru odmiany są też dostępność kwalifikowanego materiału siewnego oraz relacja jego ceny do oczekiwanych korzyści. Na tym polu przewagę mają na ogół odmiany popularnych i sprawdzonych hodowców o ustabilizowanej pozycji na rynku. Warto poprosić przedstawiciela hodowli o rekomendację najlepszych odmian do konkretnych warunków gospodarstwa.

Reasumując, wybierając odmianę kukurydzy, trzeba wziąć pod uwagę wczesność, kierunek użytkowania, plenność i zdrowotność, a dopiero na końcu cenę nasion. Kluczem jest dostosowanie wymagań termicznych odmiany do lokalnych warunków klimatycznych i glebowych, aby uzyskać pełną dojrzałość ziarna lub optymalny termin zbioru na kiszonkę. Warto korzystać z wyników badań odmianowych i doświadczenia innych rolników, ale ostateczna decyzja powinna uwzględniać specyfikę własnego gospodarstwa.

Kukurydza ma bardzo duży potencjał plonowania, znacznie przewyższający zboża. W korzystnych warunkach możliwe jest uzyskanie nawet 25 t/ha ziarna, a w doświadczeniach odmianowych COBORU średnie plony sięgają 10-12 t/ha. Osiągnięcie rekordowych wyników w praktyce nie jest jednak proste, bo wymaga spełnienia wysokich wymagań pokarmowych tego gatunku.

Duże potrzeby pokarmowe

Kukurydza należy do roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, porównywalnych z burakiem cukrowym. Wytwarza bowiem bardzo dużo biomasy, a w związku z systemem nawożenia występuje duże ryzyko strat składników. Aby uzyskać wysoki plon, kukurydza musi pobrać 20-26 kg N, 4,0-4,5 kg P, 15-20 kg K, 2,2-2,6 kg S i 3-4 kg Mg w przeliczeniu na 1 tonę ziarna. Jej potrzeby pokarmowe rosną wraz z plonem, a optymalne proporcje N:P:K wynoszą 1:0,2:1 dla wysokiego i 1:0,17:0,58 dla średniego poziomu plonowania.

Wysoka efektywność nawożenia

Kukurydza bardzo dobrze wykorzystuje dostarczone składniki pokarmowe, zarówno z gleby, jak i z nawozów. Jednak warunkiem wysokiej efektywności jest utrzymanie optymalnego odczynu gleby oraz uzupełnienie zasobności stanowiska do co najmniej średniej zawartości P, K i Mg. Nawożenie należy bilansować na przewidywany plon, uwzględniając dodatkowo zawartość składników w resztkach pożniwnych.

Krytyczna faza pobierania składników

Pobieranie składników przez kukurydzę dynamicznie zmienia się w czasie wegetacji. Szczytowe zapotrzebowanie na potas przypada na 7-8 tydzień po wschodach, azot - na 7-9, a fosfor na 9-11 tydzień. Kluczowym okresem w kontekście plonowania jest faza 6-8 liści, gdyż wtedy zaczyna się gwałtowny przyrost łodyg i wykształcanie organów generatywnych. Niedobór jakiegokolwiek składnika w tym czasie powoduje nieodwracalne straty w plonie.

Zbilansowane nawożenie

W praktyce rolniczej problemem jest nie tylko niedostatek NPK, ale i brak równowagi pomiędzy tymi składnikami. Często zawyża się dawki azotu, licząc na zwiększenie plonu, co bez odpowiedniego nawożenia P, K i Mg powoduje niekorzystny skład chemiczny roślin, gorsze wykorzystanie azotu, podatność na choroby i niższą jakość plonu. Z kolei niedobór fosforu na początku wegetacji ogranicza rozwój systemu korzeniowego oraz dynamikę wzrostu roślin. Zbilansowana uprawa kukurydzy wymaga kompleksowej strategii nawożenia, obejmującej analizę zasobności gleby, ustalenie potrzeb pokarmowych na oczekiwany plon, dobór odpowiednich nawozów i terminów ich aplikacji.

Reasumując, plon kukurydzy jest wypadkową wielu czynników, ale jednym z najważniejszych jest właściwe odżywienie roślin. Nawożenie na bardzo wysokim poziomie często przynosi spektakularne rezultaty, ale równie ważna jest jego efektywność i zbilansowanie składników. Bezmyślne stosowanie tylko wysokich dawek azotu mija się z celem - lepiej obliczyć faktyczne potrzeby i podzielić je na dawki uzupełniające niedobory w krytycznych fazach. W połączeniu z dbałością o odczyn i zasobność gleby daje to gwarancję dobrych plonów i oszczędności w nawożeniu.

Kukurydza jest rośliną o bardzo dużym potencjale plonowania, ale też o wysokich wymaganiach pokarmowych. Aby w pełni wykorzystać możliwości plonowania tego gatunku, konieczna jest optymalizacja nawożenia uwzględniająca wymagania pokarmowe, właściwości stanowiska oraz efektywność stosowanych nawozów. W tym artykule podpowiemy, jak opracować skuteczną strategię nawożenia kukurydzy i na co zwrócić szczególną uwagę.

Nawożenie fosforem i potasem - dostosuj dawkę do zasobności gleby

Kukurydza bardzo dobrze reaguje na nawożenie fosforem i potasem, pod warunkiem uzupełnienia zasobności gleby do poziomu co najmniej średniego. Optymalna zasobność gleby w przyswajalny fosfor powinna wynosić 15-20 mg P/100g, a potas 15-25 mg K/100g gleby. Przy takim poziomie zasobności dawki roczne P i K pod kukurydzę na ziarno wynoszą odpowiednio 80 i 120 kg/ha.

W warunkach dobrej zasobności gleby dawki nawozów można ograniczyć do poziomu zbilansowania pobrania z plonem (tab.1). Przy bardzo wysokiej zasobności można nawet tymczasowo zrezygnować z nawożenia danym składnikiem. Korzystne jest stosowanie startowej dawki P i K w siew rzędowy w formie granulowanych nawozów NP lub NPK. Łącznie z nawożeniem przedsiewnym nie powinna ona przekraczać 25% wymaganej dawki.

Nawozy naturalne - cenne źródło składników dla kukurydzy

W optymalizacji nawożenia kukurydzy bardzo ważne jest racjonalne wykorzystanie nawozów naturalnych i organicznych. Obornik, gnojowica i gnojówka dostarczają nie tylko NPK, ale i poprawiają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleby. Należy je stosować co 3-4 lata w dawce 25-35 t/ha (obornik) lub 30-40 m3/ha (gnojowica), a następnie obniżyć nawożenie mineralne o równoważną dawkę składników z tych nawozów.

Bardzo cenne jest przyorywanie międzyplonów ścierniskowych, które wiążą azot z powietrza i zatrzymują niewykorzystane składniki pokarmowe w glebie. Biomasę międzyplonów należy uwzględnić przy obliczaniu dawek azotu pod kukurydzę.

Nawożenie azotem - oblicz dawkę na plon i podziel na części

Azot decyduje o wielkości plonu kukurydzy, ale jego nadmiar jest równie szkodliwy, jak niedobór. Podstawą do ustalenia optymalnej dawki N na planowany plon jest zasobność stanowiska kukurydzy w ten składnik. Zależy ona od przedplonu, nawożenia organicznego, odczynu gleby, uwilgotnienia, stosowanych odmian i wielu innych czynników.

W praktyce dawka N pod kukurydzę na ziarno powinna wynosić 120-180 kg/ha i być dzielona na 2-3 części. Pierwszą dawkę w wysokości 50-70% optimum stosuje się przedsiewnie w formie mocznika, saletry amonowej, RSM lub NPK. Uzupełniającą dawkę 50-80 kg N/ha stosuje się pogłównie w fazie 3-5 liścia właściwego, najlepiej w formie saletry amonowej, saletrzaku lub RSM. Na glebach lekkich korzystny jest 3 dawka 20-40 kg N/ha w fazie 6-8 liścia.

Mikroelementy - uzupełnij niedobory w kukurydzy

Wysokie plony kukurydzy wymagają pełnego zbilansowania składu chemicznego roślin, w tym odpowiedniej zawartości mikroskładników. Na glebach lekkich i zakwaszonych często brakuje magnezu, dlatego warto stosować nawozy magnezowe (kizeryt, kainit) lub wapno magnezowe. Niedobory cynku uzupełnia się przez nawożenie doglebowe (5-10 kg Zn/ha) lub dolistne (0,5-1,0 kg Zn/ha), najlepiej razem z nawozami fosforowymi. Warto też zwrócić uwagę na zaopatrzenie roślin w siarkę (obornik, siarczany) i bor (dolistnie 0,1-0,5 kg B/ha).

Efektywność nawożenia - kontroluj i koryguj na bieżąco

O efektywności nawożenia kukurydzy decyduje nie tylko poziom plonowania, ale też jednostkowe zużycie składników oraz jakość zebranego plonu. Aby uzyskać najlepszy efekt, nawozy trzeba aplikować w optymalnych dawkach, formach, terminach i proporcjach. Pomocna jest regularna analiza zasobności gleby, analiza chemiczna roślin oraz obserwacja objawów niedoborów na roślinach. Korekta nawożenia w trakcie wegetacji pozwala lepiej wykorzystać potencjał plonotwórczy odmian i uniknąć niedoborów składników w krytycznych fazach rozwojowych.

Planując strategię nawożenia kukurydzy, warto pamiętać, że efektywność plonotwórcza NPK zależy nie tylko od ich dawki, ale też od zbilansowanego żywienia roślin. O ile niedobór fosforu jest najbardziej limitujący we wczesnych fazach rozwoju, to w późniejszym okresie ważniejsza staje się rola potasu i azotu. Z kolei magnez odpowiada za przetwarzanie pobranego azotu w plon, a mikroelementy wspomagają procesy fizjologiczne roślin. Kompleksowe i zbilansowane nawożenie pozwala lepiej wykorzystać potencjał plonowania odmian i ograniczyć jednostkowe zużycie nawozów.

Kukurydza jest szczególnie wrażliwa na konkurencję chwastów we wczesnych fazach rozwoju. Szeroka rozstawa rzędów, powolny wzrost roślin i często opóźnione wschody sprzyjają zachwaszczeniu plantacji. Straty plonu z tego tytułu mogą sięgać nawet 90%. Skuteczne i opłacalne zwalczanie chwastów w kukurydzy wymaga połączenia różnych metod w ramach strategii integrowanej ochrony.

Główne metody regulacji zachwaszczenia w kukurydzy to:

Agrotechniczna To podstawa integrowanej ochrony przed chwastami. Odpowiedni płodozmian, staranna uprawa roli, optymalny termin i gęstość siewu oraz zrównoważone nawożenie ograniczają presję chwastów już przed wschodami kukurydzy. Niezbędna jest dokładna podorywka i bronowanie pola po zbiorze przedplonu niszczące kiełkujące chwasty. Przed siewem kukurydzy warto wykonać 1-2 zabiegi broną lub agregatem, aby zniszczyć kolejne fale wschodów i odroślające wieloletnie chwasty. Po siewie, a przed wschodami kukurydzy można wykonać ślepą bronę (na głębokość 2-3 cm), o ile gleba nie jest zbyt wilgotna.

Mechaniczna Po wschodach kukurydzy podstawową metodą regulacji zachwaszczenia są zabiegi mechaniczne - opluwanie i obsypywanie międzyrzędzi. Do tego celu służą pielniki szczotkowe, palcowe, gęsiostópkowe i inne narzędzia dostosowane do rozstawy rzędów i fazy rozwojowej kukurydzy. Pierwszy zabieg wykonuje się w fazie 3-4 liści (BBCH 13-14), gdy chwasty są małe i wrażliwe na przykrycie glebą. Zabieg powtarza się po 1-2 tygodniach, dostosowując prędkość i głębokość pracy do warunków. Zabiegi mechaniczne dobrze chroniąc kukurydzę przed chwastami jednoliściennymi i wieloletnimi.

Chemiczna W praktyce rzadko udaje się całkowicie wyeliminować chwasty metodami agrotechnicznymi i mechanicznymi. Dlatego ważnym uzupełnieniem ochrony są herbicydy. W kukurydzy zarejestrowanych jest wiele substancji czynnych o różnych terminach i spektrum działania. Podstawą skuteczności jest dobór herbicydów do występujących gatunków chwastów i fazy rozwojowej kukurydzy.

Herbicydy doglebowe (np. mezotrion, izoksaflutol, pendimetalina, terbutyloazyna) stosuje się krótko po siewie kukurydzy. Wymagają one dobrego uwilgotnienia gleby i niszczą chwasty tylko w czasie ich kiełkowania. Dlatego lepiej sprawdzają się na glebach zwięzłych i przy równomiernych opadach.

Herbicydy nalistne (np. rimsulfuron, nikosulfuron, dikamba, 2,4 D, tembotrion) aplikuje się po wschodach chwastów, ale przed zakryciem międzyrzędzi przez rośliny kukurydzy (BBCH 13-17). Są mniej zależne od wilgotności gleby, ale wymagają precyzyjnego terminu zabiegu i znajomości spektrum działania. Większość z nich dobrze zwalcza chwasty dwuliścienne, a niektóre także jednoliścienne i perz właściwy.

Integrowana Najskuteczniejsza strategia zwalczania chwastów w kukurydzy polega na umiejętnym połączeniu różnych metod, dostosowanych do warunków gospodarstwa. Na małych plantacjach, w gospodarstwach ekologicznych i przy dużej presji chwastów wieloletnich warto postawić na zabiegi mechaniczne, uzupełnione o pojedynczy oprysk herbicydem nalistnym. Na dużych areałach i przy silnej presji chwastów dwuliściennych, dobrym rozwiązaniem jest łączenie oprysków doglebowych i nalistnych z międzyrzędowym pieleniem. Niezależnie od skali produkcji, zawsze warto zacząć od zapobiegania zachwaszczeniu już jesienią i wiosną.

Podsumowując, zwalczanie chwastów w kukurydzy musi być kompleksowe i dostosowane do nasilenia i składu gatunkowego zachwaszczenia na danym polu. Podstawą integrowanej ochrony jest płodozmian, a w sezonie - przemyślany program zabiegów mechanicznych i ewentualnie chemicznych. Profilaktyka i wczesne działanie ułatwiają walkę z chwastami, a łączenie kilku metod zwiększa jej skuteczność. Warto obserwować plantację i elastycznie reagować na pojawiające się zagrożenia, aby uchronić plon i ograniczyć koszty odchwaszczania.

Kukurydza jest narażona na porażenie przez wiele chorób grzybowych i bakteryjnych, powodujących duże straty ilościowe i jakościowe plonu. W Polsce największe znaczenie mają fuzariozy kolb i łodyg, głownie, drobna plamistość liści oraz bakteryjna zgorzel liści. Nasilenie chorób zwiększa się w uprawie bezorkowej, przy wczesnych siewach i podczas wilgotnej pogody. Dlatego skuteczna ochrona kukurydzy musi obejmować działania kompleksowe - od profilaktyki po zabiegi interwencyjne.

Najważniejsze choroby kukurydzy w Polsce to:

Fuzarioza kolb i zgorzel podstawy łodyg (Fusarium spp.) Najczęstsze i najgroźniejsze choroby kukurydzy w Polsce. Powodują zamieranie roślin, fuzariozę kolb, a w konsekwencji - duże straty plonu i akumulację mikotoksyn. Porażeniu sprzyja monokultura zbóż, wysoka wilgotność i temperatura oraz uszkodzenia roślin przez omacnicę prosowiankę, mszyce i przylżeńce. Pierwsze objawy to brunatne smugi na łodygach i liściach. Później liście bieleją i zasychają, a kolby gniją i pokrywają się nalotami grzyba. W glebie i resztkach pożniwnych przetrwalnikują zarodniki i grzybnia patogenów.

Głownia guzowata (Ustilago maydis) Choroba o dużej szkodliwości w latach wilgotnych i ciepłych. Objawia się galasowatymi naroślami na łodygach, liściach i kolbach, wypełnionymi czarną masą zarodników. Źródłem infekcji są teliospory na resztkach roślin i w glebie, wnikające do tkanek przez uszkodzenia powodowane przez ploniarkę, mszyce i grad. Możliwe jest porażenie we wszystkich fazach rozwojowych, od wschodów do dojrzałości. Silnie porażone rośliny zamierają i nie zawiązują kolb. Lokalnie straty sięgają 10% plonu.

Głownia pyląca (Sporisorium holci-sorghi) Bardzo groźna choroba rozwijająca się wewnątrz porażonych roślin. W czasie kwitnienia patogen niszczy wiechy i kolby, przekształcając je w czarną masę zarodników. Silnie porażone rośliny nie zawiązują ziarna. Źródłem infekcji są teliospory w resztkach roślinnych i glebie, zachowujące żywotność przez 3-8 lat. Choroba ma charakter lokalny, ale na niektórych plantacjach notowano do 80% porażonych roślin.

Drobna plamistość liści (Aureobasidium zeae) Powszechna choroba liści, pochew i okryw kolb, rozwijająca się przez cały okres wegetacji. Typowe objawy to drobne, okrągłe, szarobrunatne plamki z ciemniejszą obwódką, zlewające się z czasem i prowadzące do zamierania liści. Duże nasilenie objawów powoduje przedwczesne zasychanie roślin. Patogenowi sprzyja chłodna i wilgotna pogoda, monokultura i uszkodzenia tkanek przez szkodniki. Źródłem infekcji są zarodniki konidialne rozprzestrzeniane przez wiatr i deszcz.

Żółta plamistość liści (Helminthosporium turcicum) Choroba o znaczeniu lokalnym, szczególnie groźna w południowych rejonach Polski. Na liściach i pochwach powstają duże (1-15 cm), nieregularne, żółtawe plamy z ciemnobrązową obwódką. Silne porażenie powoduje przedwczesne zamieranie liści i straty plonu rzędu 5-10%. Choroba rozwija się przez cały sezon, a sprzyja jej temperatura 18-27OC, wysoka wilgotność i uszkodzenia tkanek. Źródłem infekcji są zarodniki konidialne i grzybnia w resztkach roślinnych.

Rdza kukurydzy (Puccinia sorghi) Pospolita choroba rozwijająca się głównie pod koniec wegetacji. Na liściach pojawiają się drobne, rdzawe, pylące skupienia urediniów i ciemnobrązowe telia. Porażone liście przedwcześnie zasychają, co prowadzi do strat rzędu 5%. Patogen zimuje na resztkach roślinnych w postaci teliospor, które wiosną infekują żywiciela pośredniego (szczawik), a następnie zarodnikują na kukurydzy. Choroba ma charakter lokalny, a sprzyja jej ciepła i wilgotna jesień.

Bakteryjna zgorzel liści (Pantoea stewartii) Groźna choroba rozwijająca się wewnątrz porażonych roślin, powodująca gnicieliściipochew, anastępniezasychanieizamieranieroślin. Objawemjest wodnista,apotemciemnobrunatna zgorzel tkanek z wyciekiem bacteria. Patogen zimuje wresztkachroślinnychijestwektorem mszyc. Bakterioza rozwija się wkońcu wegetacji, sprzyjajej wysoka temperatura iwilgotność. Lokalnie notowano 30-40% porażonych roślin.

Aby skutecznie chronić kukurydzę przed chorobami należy:

• Stosować prawidłowy płodozmian, unikając uprawy po kukurydzy i zbożach

• Przyorywać resztki pożniwne i niszczyć samosiewy zbóż

• Wybierać odmiany mniej podatne na główne choroby

• Zaprawiać ziarno siewne przeciwko fuzariozom kiełków

• Dostosowywać termin i obsadę roślin do lokalnych warunków

• Zwalczać szkodniki i chwasty, które ułatwiają infekcje grzybowe

• Ograniczać nawożenie azotem, które zwiększa podatność roślin

• Monitorować plantację i szybko reagować na pierwsze objawy chorób

• W razie potrzeby wykonać oprysk fungicydami, najlepiej w fazie wiechowania

Choroby kukurydzy nasilają się w Polsce z roku na rok, co jest efektem zwiększania areału uprawy, zmian klimatu i ograniczania zabiegów agrotechnicznych. Dlatego integrowana ochrona musi uwzględniać całokształt warunków agrotechnicznych i profilaktykę, a dopiero w ostateczności bazować na ochronie chemicznej. Wymaga to stałej obserwacji plantacji, rozpoznawania objawów chorób i właściwego dobierania metod zaradczych. W razie wątpliwości warto skonsultować się z doradcą rolnym lub skorzystać z systemu wspomagania decyzji opartego o dane meteorologiczne.

Kukurydza jest atakowana przez ponad 20 gatunków agrofagów, wśród których największe znaczenie mają: omacnica prosowianka, ploniarka zbożówka, mszyce, rolnice, drutowce i zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa. Presja szkodników wzrasta wraz z areałem uprawy kukurydzy, co sprzyja rozprzestrzenianiu się nowych gatunków inwazyjnych takich jak słonecznica orężówka. Straty plonu z tytułu żerowania szkodników sięgają średnio 15-20%, a lokalnie mogą prowadzić do całkowitego zniszczenia plantacji. Aby temu zapobiec, niezbędne jest prowadzenie regularnego monitoringu i integracja różnych metod ograniczania liczebności szkodników.

Omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis) to najgroźniejszy szkodnik kukurydzy w Polsce. Gąsienice żerują wewnątrz łodyg i kolb, powodując wyleganie roślin (do 40%) i straty plonu ziarna (do 30%). Szczególnie narażone są plantacje w południowo-wschodniej i centralnej Polsce, ale zasięg szkodnika stale się poszerza. Monitoring prowadzi się odławiając motyle w pułapki feromonowe (1-2 szt./ha) lub świetlne i obserwując rośliny pod kątem złóż jaj (20 x 5 roślin/plantację). Zwalczanie polega na wprowadzaniu pasożyta jaj - kruszynka (Trichogramma spp.) lub opryskiwaniu roślin w okresie wylęgu gąsienic (BBCH 39-53).

Ploniarka zbożówka (Oscinella frit) atakuje kukurydzę w początkowych fazach rozwoju (BBCH 11-16), powodując żółknięcie i zamieranie siewek. Lokalnie niszczy do 40% roślin. Naloty muchówek monitoruje się żółtymi tablicami lepowymi (4 szt./ha), a do szacowania szkód lustruje się min. 100 roślin na plantacji. Próg zagrożenia to 40-50 jaj/10 roślin. Zwalczanie jest trudne i polega głównie na zaprawianiu ziarna, wczesnym siewie i izolacji przestrzennej od zbóż, traw i chwastów.

Mszyce (Rhopalosiphum, Sitobion) żerują głównie w liściach okrywowych kolb, powodując deformacje i drobnienie ziarniaków. Duże kolonie mogą pokrywać całe rośliny, osłabiając je i przenosząc choroby wirusowe. Samice zimują na zbożach ozimych, trawach i chwastach, skąd migrują na kukurydzę w czerwcu. Monitoring prowadzi się przeglądając min 100 roślin/plantację, a próg zagrożenia to 300 mszyc/roślinę. Mszyce mają wielu wrogów naturalnych, których należy oszczędzać przy opryskiwaniu plantacji.

Rolnice (Agrotis) uszkadzają podziemne i nadziemne części siewek oraz młodych roślin kukurydzy, powodując placowe wypadanie roślin (do 30%). Gąsienice można zwalczać opryskując glebę i rośliny w krytycznych fazach rozwoju (BBCH 13-16). Zachodnia stonka kukurydziana (Diabrotica virgifera) jest nowym zagrożeniem fitosanitarnym w Polsce. Larwy żerują na korzeniach, a chrząszcze na znamionach kolb, powodując straty plonu do 30%. Zasięg stonki obejmuje już południowo-wschodnią i centralną Polskę. Monitoring prowadzi się odławiając chrząszcze w pułapki feromonowe lub świetlne. Bezpośrednie zwalczanie nie jest na razie konieczne.

Inne szkodniki glebowe kukurydzy to drutowce (Agriotes) i pędraki (Melolontha), których larwy uszkadzają kiełkujące ziarniaki i młode siewki. Mogą powodować przerzedzenie obsady roślin do 40%. Stopień zagrożenia ocenia się wykonując odkrywki glebowe i określając liczebność larw (4-5 szt./m2 to próg zagrożenia). Skuteczną metodą ochrony jest zaprawianie ziarna insektycydami.

Podsumowując, ochrona kukurydzy przed szkodnikami wymaga regularnego monitoringu plantacji i wykorzystania w pierwszej kolejności metod agrotechnicznych, hodowlanych i biologicznych. Należą do nich: prawidłowy płodozmian, podorywka i głęboka orka, wczesny i gęsty siew, zrównoważone nawożenie, dobór odmian mniej podatnych, wprowadzanie pasożytów i drapieżców oraz biologiczne insektycydy. Chemiczne zwalczanie należy ograniczyć do minimum i stosować tylko w razie przekroczenia progów zagrożenia, w oparciu o lustracje plantacji. Pozwoli to ograniczyć presję szkodników bez zagrożenia dla środowiska i konsumentów plonów kukurydzy.

W ochronie kukurydzy przed szkodnikami wykorzystuje się różne metody i sposoby ograniczania ich liczebności i szkodliwości. Podstawą jest monitoring plantacji, a pierwszeństwo mają metody agrotechniczne, hodowlane i biologiczne. Metoda chemiczna jest stosowana w ostateczności, po przekroczeniu progów szkodliwości. Poniżej omówiono najważniejsze metody ochrony kukurydzy przed agrofagami.

Metoda agrotechniczna

- prawidłowy płodozmian z udziałem roślin nieżywicielskich (np. rzepak, bobowate, ziemniaki) 
- rozdrabnianie i przyorywanie resztek pożniwnych (ogranicza omacnicę, mszyce, choroby)
- podorywka i głęboka orka jesienna (ogranicza rolnice, drutowce, pędraki)
- talerzowanie i kultywatorowanie (ogranicza chwasty i szkodniki glebowe)
- optymalny termin siewu - jak najwcześniej, ale w dobrze ogrzaną glebę 
- optymalna obsada i rozstawa rzędów (50-90 tys. roślin/ha, w zależności od odmiany i przeznaczenia)
- zrównoważone nawożenie (nadmiar N zwiększa atrakcyjność dla mszyc i omacnicy)
- izolacja przestrzenna od zbóż, traw i chwastów (ogranicza ploniarkę, mszyce, skrzypionki)

Metoda hodowlana 
 

- wybór odmian o mniejszej podatności na szkodniki (np. zwiększonej odporności na omacnicę, mszyce, ploniarkę)
- zaprawianie ziarna insektycydami przeciw szkodnikom glebowym (drutowce, pędraki, rolnice)
- wysiew odmian wcześnie dojrzewających w rejonach o dużej presji omacnicy

Metoda biologiczna

- introdukcja i ochrona wrogów naturalnych szkodników (biedronkowate, złotooki, bzygi, drapieżne pluskwiaki, grzyby owadobójcze)
- uwalnianie pasożytów jaj omacnicy prosowianki (kruszynka) 
- stosowanie biopreparatów zawierających owadobójcze nicienie (Heterorhabditis bacteriophora), grzyby (Beauveria bassiana), bakterie (Bacillus thuringiensis) lub wirusy (NPV)
- wykorzystanie pułapek feromonowych i świetlnych do sygnalizacji i zwalczania szkodników

Metoda mechaniczna
 

- ręczne zbiórka i niszczenie gąsienic szkodników (rolnice, omacnica, słonecznica) 
- usuwanie i palenie porażonych roślin (omacnica, głownie)
- koszenie chwastów i samosiewów roślin żywicielskich na obrzeżach plantacji

Metoda chemiczna
 

- opryskiwanie roślin insektycydami po przekroczeniu progów szkodliwości 
- dobór środków selektywnych, o krótkim okresie karencji i niskiej toksyczności dla ludzi i pożytecznej entomofauny
- przemienne stosowanie insektycydów z różnych grup chemicznych 
- przestrzeganie zalecanych dawek, terminów i techniki wykonania zabiegów

W praktyce najlepsze efekty daje kompleksowe wdrażanie różnych metod ochrony roślin, dostosowanych do lokalnych warunków agrotechnicznych i charakteru zagrożeń ze strony szkodników. Pozwala to utrzymać ich liczebność poniżej progów szkodliwości i uzyskać wysokie plony o dobrej jakości, bez zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi. Decyzje o ochronie powinny być podejmowane w oparciu o monitoring plantacji, progi szkodliwości i aktualną wiedzę na temat biologii szkodników i ich wrogów naturalnych.